Η γιορτή του Κλήδονα είναι μια από τις αρχαιότερες παραδοσιακές γιορτές της ελληνικής υπαίθρου. Έχει τις ρίζες της βαθιά μέσα στους αιώνες, στην πυρολατρεία, τον παγανισμό και τις ειδωλολατρικές τελετουργίες κάθαρσης.

Συνδέεται με την ανάγκη του ανθρώπου να εξαγνιστεί, να γνωρίσει το μέλλον και το πεπρωμένο του. Η λέξη «κλήδων» ή «κλείδων» σημαίνει μαντεία ή προφητεία και προέρχεται από τις λέξεις κληηδών – κλεηδών – κληδόνα, τις οποίες συναντούμε στους ποιητές των αρχαϊκών χρόνων Όμηρο και Ησίοδο. Οι λέξεις αυτές είναι συνώνυμες με τις λέξεις οιωνός (θεϊκό σημάδι), χρησμός, μαντεία, προφητεία, θεϊκός λόγος, φήμη ή φωνή.

Ο προχριστιανικός κόσμος έδινε μεγάλη σημασία στη μαντική, την προφητεία και την ερμηνεία των ονείρων. Η μαντική συνδεόταν σχεδόν πάντα με κάποιο φυσικό στοιχείο, όπως το νερό και το πυρ, καθόσον οι άνθρωποι πίστευαν πως τα στοιχεία αυτά εξάγνιζαν τις ψυχές τους ή φανέρωναν σε αυτούς τα μελλούμενα. Η λέξη «κλήδων» εκφράζει την πίστη ότι το νερό έχει μαντικές ιδιότητες, εκτός από την ανάνηψη και την πνευματική εγρήγορση που προσδίδει στον άνθρωπο.

Οι αρχαίοι έλληνες πίστευαν ότι ορισμένες πηγές ήταν ιερές, ότι τις προστάτευαν οι θεοί και τις φύλασσαν οι νύμφες, οι νεράιδες. Ανάλογες αντιλήψεις διατηρούνται και σήμερα καθόσον πιστεύουμε ότι το αγίασμα ορισμένων παρεκκλησίων ή ο αγιασμός του ύδατος στις τελετές της Εκκλησίας μας έχουν θεραπευτικές και καθαρτικές ιδιότητες. Εκτός από το νερό που ήταν βασικό στοιχείο της τελετουργίας, οι άνθρωποι άναβαν φωτιές και χόρευαν γύρω από αυτές, επειδή πίστευαν πως η φωτιά έχει καθαρτικές ιδιότητες και εξαγνίζει τους πιστούς από τα σφάλματά τους ή τους προστατεύει από διάφορες ασθένειες (η πίστη στο «καθαρτήριο πυρ»).

Το έθιμο του Κλήδονα εκφράζει την αγωνία του ανθρώπου και την ανάγκη να μαντέψει και να γνωρίσει το μέλλον του ή να πάρει κάποιες προφυλάξεις από ασθένειες και έτσι να ξεφύγει από την αβεβαιότητα της ύπαρξής του. Πολλές ειδωλολατρικές συνήθειες και αντιλήψεις αφομοιώθηκαν από τον Χριστιανισμό και ενσωματώθηκαν σε χριστιανικές εορτές. Ανάλογο συμβαίνει και με το έθιμο του Κλήδονα, το οποίο συνδέθηκε με την εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου.

Η λαϊκή φράση: «Ανοίξετε τον Κλήδονα στου Αη Γιαννιού τη χάρη» μαρτυρεί την αφομοίωση αυτή. Από την Αγία Γραφή γνωρίζουμε, εξάλλου, ότι ο Άγιος Ιωάννης ήταν ο τελευταίος προφήτης του Ιουδαϊσμού, ο οποίος κήρυττε την έλευση του Ιησού Χριστού, για αυτό και αποκαλείται Πρόδρομος. Το έθιμο συνδέθηκε με τη εορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννου κατά μια εκδοχή επειδή ο Άγιος Ιωάννης ήταν προφήτης, ενώ κατά μία άλλη εκδοχή, επειδή ο Ζαχαρίας, ο πατέρας του Αγίου, δεν μπορούσε να μιλήσει μέχρι τη γέννηση του παιδιού του.
Ιδιαίτερα, η γιορτή του Κλήδονα συνδέεται με την αγωνία των κοριτσιών να γνωρίσουν ποιος θα είναι ο σύντροφος της ζωής τους.

Σύμφωνα με το έθιμο του Κλήδονα, τα νεαρά κορίτσια έριχναν ένα συμβολικό αντικείμενο μέσα σε μια υδρία (στάμνα), που περιείχε το "αμίλητο νερό" της ιερής πηγής, και άφηναν τη στάμνα με το αμίλητο νερό και τα συμβολικά αντικείμενα στο ύπαιθρο όλη τη νύχτα. Με τον χορό γύρω από τις φωτιές επεδίωκαν τον εξαγνισμό και συνάμα παρακαλούσαν τον θεό προστάτη της πηγής να αποκαλύψει την άλλη μέρα ποιος θα ήταν ο μελλοντικός σύντροφος στη ζωή τους.

Προς απάντηση στο ερώτημα: τι συμβολίζουν σήμερα οι φωτιές και το «αμίλητο νερό» του εθίμου του Κλήδονα, παραθέτουμε κάποιες κρητικές μαντινάδες:
«Με τση φωτιές του Αϊ-Γιαννιού είδα την ομορφιά σου,
κ' είπα να πέσω να καώ μέσα στην αγκαλιά σου.»
«Του Κλήδονα τα μυστικά κανείς δεν τα κατέχει,
μόνο τ' αμίλητο νερό που στο κουρούπι έχει».
«Μες στο σταμνί του Κλήδονα δυο κερασάκια βάνω
να δω αν βγουν αληθινά τα όνειρα που κάνω.»

Γάμος, προίκα, ένας "καλός" γαμπρός, είναι ζητήματα πάντα διαχρονικά! Τα δύο πρώτα αφορούσαν κυρίως τους γονείς και συγκεκριμένα τον πατέρα της ενδιαφερόμενης κοπέλας. Η αγωνία για το τελευταίο όμως, ήταν η αιτία που ξαγρυπνούσαν οι νεαρές κοπέλες της οικογένειας.

Μια μικρή παύση στην αγωνία αυτή έδιναν μέχρι και τις προηγούμενες δεκαετίες τα κορίτσια της Λευκίμης κάθε φορά που το ημερολόγιο έδειχνε 24 Ιουνίου, με την αναβίωση του εθίμου του Άη Γιαννιού του καλοκαιρινού.

Κάθε παραμονή λοιπόν, των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, παρέες κοριτσιών μαζεύονταν στις γειτονιές για να ξεκινήσει η διαδικασία πρόβλεψης του γαμπρού.

Το τελετουργικό είχε ως εξής: Κάθε κοπέλα έβγαζε μια από τις πιάστρες που φορούσε στα μαλλιά της και την έριχνε σ’ ένα δοχείο γεμάτο νερό. Το δοχείο αυτό έπρεπε να μείνει όλο το βράδυ κάτω από μια τριανταφυλλιά. Όταν πια ξημέρωνε, κάθε κορίτσι έπαιρνε από το δοχείο τυχαία, μια πιάστρα και την φορούσε πάλι στα μαλλιά της. Παράλληλα έπινε μια γουλία νερό από το δοχείο, την οποία κρατούσε στο στόμα της μέχρι το τέλος της διαδικασίας, έτσι ώστε να μην μπορεί να μιλήσει. Στη συνέχεια, οι παρέες των κοριτσιών πήγαιναν σε κάποιο σταυροδρόμι του χωριού. Από εκεί η καθεμια, έπαιρνε διαφορετικό δρόμο.

Το τελετουργικό τελείωνε όταν η κοπέλα άκουγε κατά τη διάρκεια της πορείας της, στον συγκεκριμένο δρόμο, ένα ανδρικό όνομα, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση έμελε να είναι και το όνομα του μελλοντικού της συζύγου. Τη στιγμή που άκουγε το όνομα, έφτυνε και το νερό που κρατούσε στο στόμα της.

Από τη μαρτυρία της κυρίας Δήμητρας Μόκουτζια- Σπύρου